Toprağın Kara Hazinesi Biochar

Bir avuç toprak… Elinize aldığınızda sıradan gibi görünür. Ama bu sade kahverengilik, insanlık tarihinde pek çok değişimlere sebep olmuş, uygarlıkları doğurmuş ya da yıkmıştır. Artan iklim krizi, kuraklıklar ve gıda güvenliği sorunları karşısında insanlık, toprağı yeniden düşünmek zorunda. Ve bu yeniden keşif yolculuğunda dikkatleri çeken siyah bir toprak sırrı var: Biochar. 

Biyokömür olarak da adlandırılan Biochar, literatürde son yıllarda sıkça yer alsa da aslında yeni bir buluş değil. Güney Amerika’nın Amazon Havzası’nda yaşayan yerli halkların bin yıl önce geliştirdiği Terra Preta adı verilen siyah topraklar, bu alandaki ilk ipuçlarını taşıyor. Bu insanlar yemek atıkları, yanmış organik kalıntılar, kül ve organik malzemeleri toprakla karıştırarak daha verimli topraklar elde etmişlerdir.

Araştırmalar bu toprakların halen olağanüstü verimli olduğunu ve organik karbon açısından zenginliğini koruduğunu gösteriyor. Bu durum, biochar’ın sadece geçici bir toprak katkısı değil, yüzyıllar boyunca sürebilecek bir çözüm olabileceğini desteklemektedir.

Biochar Nedir, Ne Değildir?

Biochar, bitkisel kökenli (tarımsal ve orman atıkları) organik malzemelerin (örneğin mısır koçanı, meyve çekirdekleri, budama atıkları, odun parçaları gibi) oksijenin sınırlı olduğu bir ortamda yüksek sıcaklıkta (300–700°C arası) ısıtılmasıyla elde edilen gözenekli, karbon açısından zengin bir katı maddedir. Bu işlem piroliz olarak adlandırılır (Lehmann et al., 2015). Piroliz bir yanma değil, oksijensiz ortamda termal ayrışmadır.

Biochar’ın Topraktaki Etkileri:

• Su tutma kapasitesi artar: Kuraklık koşullarında bile bitkiler daha az su stresi yaşar.
• Toprak yapısı iyileşir: Gözenekli yapı, kök gelişimini destekler.
• Besin tutma kapasitesi yükselir: Yıkanma ile kaybolan azot, potasyum gibi elementler toprakta tutulur.
• Toprak mikrobiyolojisi zenginleşir: Yararlı bakteriler ve mantarlar için yaşam alanı oluşur.
• Toprağın pH değeri dengelenir: Özellikle asidik topraklarda faydalı etkiler gösterir.
• Tarımın karbon ayak izi azalır: Fosil kaynaklı gübre ihtiyacı düşer, karbon tutulumu artar.

Bugün dünya genelinde birçok ülke biochar’ı farklı amaçlarla kullanıyor. Uygulamalar bölgesel farklılıklar gösterse de ortak hedefler benzer: Toprağı iyileştirmek, bitkisel atıkları değerlendirmek ve iklim değişikliğine karşı direnci artırmak (IBI, 2023).

• Afrika: Özellikle Kenya, Uganda ve Zambiya’da çiftçiler, küçük ölçekli piroliz fırınları kullanarak mısır sapı, kahve posası gibi atıkları biochar’a dönüştürüyor. Bu uygulamalar hem tarımsal verimi artırıyor hem de organik atık problemini azaltıyor.

• Avrupa: Almanya, İsviçre ve Fransa gibi ülkelerde belediyeler, budama atıklardan biochar üretip park ve bahçelerde kullanıyor. Ayrıca biochar atık su arıtımında filtrasyon malzemesi olarak da değerlendirilmektedir.

• Asya: Japonya’da pirinç kabuğundan, Hindistan’da ise şeker kamışı posasından biochar üretiliyor. Bu ülkelerde tarımsal verim artışı ve toprak tuzluluğunun azalması gibi olumlu sonuçlar kaydedilmiş durumda.

• Amerika: ABD’de Kaliforniya ve Oregon eyaletlerinde biochar projeleri karbon kredisi sistemine entegre edilerek ekonomik olarak da desteklenmektedir. Latin Amerika’da ise Kolombiya ve Brezilya gibi ülkelerde tarımsal kooperatifler üzerinden biochar üretim tesisleri kurulmaktadır.

IPCC’nin (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) 2022 tarihli raporuna göre biochar, karbonun toprakta yüzyıllar boyunca tutulabileceği güvenilir bir yöntem olarak kabul edilmektedir. 1 ton biochar, üretim yöntemine göre 2 ila 3 ton CO₂ eşdeğeri karbonu atmosferden uzaklaştırabilir.

Ayrıca biochar üretimi, piroliz sırasında oluşan biyo-yağ ve sentez gazı gibi yan ürünlerin enerjiye dönüştürülmesiyle karbon negatif enerji üretimi de sağlamaktadır. Yani bu yolla hem enerji üretilir hem de karbon tutulur. Bu ikili etki, biochar’ı diğer doğa temelli çözümlerden ayıran önemli bir avantajdır.

Biochar projeleri, uluslararası karbon piyasalarında ilgi gören alanlardan biri hâline gelmiştir. Finlandiya merkezli Puro.earth ve diğer gönüllü piyasalar, sertifikalı biochar projelerine Carbon Dioxide Removal Certificate (CORC) veriyor. Bu sayede çiftçiler ve üreticiler, çevresel fayda sağlayan bir uygulamayı ekonomik gelire dönüştürebiliyor.

Yine de bu fırsattan yararlanmak için biochar’ın üretim süreçlerinin şeffaf, izlenebilir ve sertifikasyon kriterlerine uygun olması gerekmektedir. Avrupa’da DIN SPEC 3609 ve EBC (European Biochar Certificate) gibi standartlar bu doğrultuda kullanılmaktadır.

Peki Neden Her Yerde Yaygın Değil?

Biochar’ın potansiyeli büyük olsa da yaygınlaşmasının önünde bazı yapısal engeller var:

• Bilgi eksikliği: Birçok çiftçi hâlâ biochar’ı duymamış ya da nasıl kullanılacağını bilmiyor.
• Teknik altyapı eksikliği: Piroliz tesislerinin kurulumu başlangıç maliyeti gerektiriyor.
• Politika ve teşvik eksikliği: Pek çok ülkede biochar hâlâ yasal olarak tanımlı bir tarım girdisi değil.
• Standardizasyon sorunu: Kalite kontrol süreçleri bölgelere göre değişiyor.

Özellikle iklim değişikliğiyle mücadele ve gıda güvenliği gibi küresel konulara yanıt arayan ülkeler için biochar entegre politikaların bir parçası olabilir.

Sessiz, Siyah Bir Devrim!

Biochar; geçmişten gelen bir bilgeliği, bugünün iklim krizine ve geleceğin sürdürülebilir tarım vizyonuna bağlayan eşsiz bir köprüdür. Bu kara hazine, sadece toprak için değil su, hava ve nihayetinde insanlar için bir iyileşme yoludur. 

Bu teknolojinin en heyecan verici yanı ise basitliğinde yatıyor: Tarımsal atıklardan, doğa temelli yaşamı destekleyen bir madde üretmek. Ve bunu gezegenimizin iyiliği için yapmak!

Kim bilir… Belki gelecekte yemyeşil bir gezegen hayalimizin temelinde, bu kara madde yatıyor olacak.

Kaynaklar:

Lehmann, J., & Joseph, S. (2015). Biochar for Environmental Management: Science, Technology and Implementation. Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203762264 

Woolf, D., Amonette, J. E., Street-Perrott, F. A., Lehmann, J., & Joseph, S. (2010). Sustainable biochar to mitigate global climate change. Nature Communications, 1(1), 56.  https://www.nature.com/articles/ncomms1053 

Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). (2022). Sixth assessment report – Mitigation of climate change. https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg3/

International Biochar Initiative (IBI). (2023). Annual Report. https://biochar-international.org/fy24-impact-snapshot/ 

Puro.earth (2024). CORC Methodology for Biochar. https://7518557.fs1.hubspotusercontent-na1.net/hubfs/7518557/Puro%20Biochar%20Methodology%20-%20Edition%202025%20-%20Approved%20Version%20-%20Pending%20Copy%20Edit.pdf