Serbest Radikallerle Savaşan Antioksidanlar

İslam dini neslin korunmasını temel insan hakkı olarak vazetmiştir. Nesillerin sağlığının korunması için sadece modern tıbbın tavsiyelerine bağlı kalarak, farklı çözümlere kulak tıkamak doğru değildir. Bu çerçevede Nebevi Tıpta, hastalıklardan korunmaya ve tedaviye dair çeşitli hadisler mevcuttur. Günümüzün ilim adamlarını hayranlığa sevk eden Peygamberimizin (SAV) tıp konusundaki hadis-i şeriflerinin yaklaşık %70’i koruyucu hekimlikle ilgilidir. İslam tıbbını Yunan, Hint ve İran gibi geleneksel tıp uygulamalarından ayıran en önemli hususlardan biri, koruyucu hekimliğe verilen önemdir. Bir hastalık ortaya çıktıktan sonra onun tedavisini esas alan modern tıp anlayışının geliştirilmesi için Nebevi Tıp eksenli alternatif koruyucu hekimliğe her zamankinden daha çok ihtiyaç vardır¹. Koruyucu hekimlik açısından bu makalede, vücudumuzda çeşitli hastalıklara yol açan serbest radikallerle mücadelede antioksidan içerikli sebze ve meyvelerin rolüne işaret edilecektir.

Serbest Radikaller ve Sağlığımız

Teknoloji,  çevre kirliliği,  radyasyon, tarım ilaçları, ağır metaller ve stres gibi birçok faktör insan vücudunda serbest radikallerin oluşumuna sebep olmaktadır. Serbest radikaller, vücut hücrelerini tahrip etmekte, bu da kalp damar hastalıkları, kanser, katarakt, diyabet, karaciğer tahribatı gibi pek çok hastalığa davetiye çıkarmaktadır. Bu hastalıklara çözüm getirmek öncelikle serbest radikallerin olumsuz etkilerini bertaraf etmek ve hastalıkların oluşumunu engellemekle gerçekleşebilir. İnsan vücudunda bunu engelleyebilecek antioksidan savunma sistemi mevcut olsa da karşılaşılan çevresel faktörler bu savunma direncini düşürmekte ve çoğu kez yetersiz bırakmaktadır. Zayıflayan antioksidan savunma sistemlerimizi doğal ve dengeli beslenerek güçlendirebiliriz².

Sentetik ve Doğal Antioksidanlar

Antioksidanlar vücudumuzun hücrelerinin oksidatif süreçlerden zarar görmesini önler. Hücreler oksitlendiğinde, zarları hasar görür. Bu hasar serbest radikallerin oluşmasına neden olur. Serbest radikaller sağlıklı hücrelerden elektronları almakta ve onları oksitlemektedir.

Sentetik antioksidanlar 1970’lerden itibaren ticari ölçüde gıdalarda kullanılmaya başlamıştır. Ancak bunların muhtemel  kanser yapıcı etkileri  büyüyen bir tepkiye neden olmuştur. Bunlardan Bütilhidroksianisol (BHA), E320 adıyla bilinen bir gıda katkı maddesi olup, gıdalarda bulunan yağın, oksijen, ışık ve ısı ile oksitlenerek bozulmasını geciktiren sentetik bir antioksidandır.   Japonya  dahil çok sayıdaki ülke BHA’nın gıdalarda kullanılmasına artık izin vermemektedir. Diğer bir sentetik antioksidan olan Tert-Butilhidrokinon’un da (TBHQ)  Kanada , Japonya ve  Avrupa  ülkelerinde kullanımına izin verilmemektedir. Artık sentetik antioksidanlar yerine doğal antioksidanların kullanımı için genel bir istek mevcuttur.

Doğal antioksidanlar,  endojen  (organizma tarafından sentezlenen)  ya  da  ekzojen  (dışarıdan  besinlerle  alınan) yapılardır. Fakat organizmanın doğal antioksidan üretimi yaş ilerledikçe azalır. Uzmanlar bu açığın kapatılabilmesi için bitkisel antioksidanların iyi bir alternatif olduğunu bilimsel olarak ispatlamışlardır³. Epidemiyolojik  ve klinik çalışmalar  tahıl ,  meyve  ve  sebzelerdeki  fenolik antioksidanların  dejeneratif ve kronik hastalıkların şiddetini azalttıklarını ortaya koymuştur.  Bu konuda yapılan o kadar çok araştırma vardır ki, uluslararası bilimsel saygınlığı olan Elsevier yayınevi, 2011’den itibaren Serbest Radikaller ve Antioksidanlar ( Free Radicals and Antioxidants ) adlı bir bilimsel dergi neşretmeye başlamıştır.

Tabiat Eczanesinden Bazı Doğal Antioksidan Meyveler

Yabanmersini

Yabanmersini, tüm meyve ve sebzeler arasında polifenol içeriği en yüksek olanlardan biridir. Yabanmersini polifenolleri düşük konsantrasyonlarda bile güçlü hücre içi antioksidanlardandır. Doğal ortamda yetişen yaban mersininin polifenol içeriği ve antioksidan aktivitesi, tarımsal olarak yetiştirilenlere göre daha fazladır. Yaban mersini içinde bulunan en önemli polifenoller antosiyaninlerdir. Antosiyaninler antioksidan olarak kronik kalp hastalıklarının riskini azaltır, görsel aktiviteyi ve antiviral(virüs karşıtı) aktiviteyi geliştirmektedirler. Araştırmalarda yaban mersininin yüksek ORAC değerine sahip olduğu bulunmuştur⁵. ORAC değeri yüksek, yani antioksidan içeriği yüksek sebze ve meyvelerin tüketimi kansere karşı koruyucudur, damar sağlığını korur ve yaşlanmayı geciktirmektedir. Yabanmersini antosiyaninleri insan vücudunda değişime uğramadan emilir. Yabanmersinindeki antosiyaninlerin, serumun antioksidan kapasitesini arttırdığı görülmüştür. Yabanmersini polifenolleri beyin dokusuna ulaşma yeteneğine sahiptir. Antosiyaninler kanda birikmeyip hızla dokulara ulaşmaktadır. Yapılan araştırmalarda dokular arasında en yüksek antosiyanin içeriği beyinde bulunmuştur. Bunun sebebinin, kan-beyin ve retina-beyin bariyerlerini geçme kabiliyeti olduğu gösterilmiştir⁶. Önemli miktarlarda antosiyanin, tüketimden birkaç dakika sonra memelilerin beynine ulaşmaktadır. Yabanmersini antosiyaninleri, korteks, beyincik, hipokampus ve striatum gibi öğrenme ve hafıza için önemli beyin bölgelerinde tespit edilmiştir 8-10 hafta boyunca yabanmersini takviyesi uygulanan deney hayvanları, kontrollerden daha iyi bir bilişsel performans göstermiştir.

Acai üzümü

Acai üzümü 2,5 cm çapı olan yuvarlak bir meyvedir. Amazon yağmur ormanlarında yetişir. Koyu mor renktedir. Amazon yerlilerinin sağlıklı kalmak amacıyla yüzyıllardır tükettiği bir meyvedir. Acai üzümü çilek, yaban mersini ve ahudududan daha fazla antioksidan içeriğine sahiptir. Taze acai üzümünün raf ömrü çok kısadır ve yetiştikleri yerin dışında taze kalamazlar. Şeker oranı düşüktür ve içinde bolca mineral vardır. Deneylerde acai üzümünün kandaki kolesterol seviyesini düşürmeye yardım ettiği gözlenmiştir⁷. Acai üzümünün antioksidan etkisi öğrenme ve hafıza kısmındaki beyin hücrelerinin inflamasyonunun ve oksidasyonunun etkilerini yok eder. Acai meyveleri hücrelerimizi oksidasyona karşı koruyarak kalp hastalığı, diyabet ve yaşlanma süreciyle ilgili çeşitli durumları önleme potansiyeline sahiptir. Acai meyveleri, omega-3, omega-6 ve tekli doymamış oleik asit gibi yüksek seviyelerde önemli yağ asitleri içerir. Omega-3 ve omega-6 sağlık için gerekli olup, uzmanlar her birinin dengeli bir miktarını alınmasını önerir. Bu yağ asitleri yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol gibi durumları önlemeye yardımcı olurlar. ABD Ulusal Tamamlayıcı ve Bütünleştirici Sağlık Merkezi (NCCIH), acai üzümü takviyesi almanın, aşırı kilolu yetişkinlerde yüksek kolesterol, yüksek tansiyon ve diyabet risklerini azaltmaya yardımcı olduğunu göstermiştir⁸.

Kızılcık

Kızılcık C, E, K1 gibi çeşitli vitaminler ile bakır ve manganez gibi minerallerce zengindir.  C vitamini cildimizin, kaslarımızın ve kemiklerimizin bakımı için gereklidir. Manganez büyüme, metabolizma ve vücudunuzun antioksidan sistemi için gereklidir. E Vitamini, yağda çözünen temel bir antioksidandır. Phylloquinone olarak da bilinen K1 vitamini, kan pıhtılaşması için gereklidir. Bakır, Batı tipi beslenmede genellikle düşük olan bir eser elementtir. Yetersiz bakır alımı kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkilere neden olabilir.

Kızılcık biyoaktif bitki bileşikleri ve antioksidanlar, özellikle flavonol polifenoller bakımından çok zengindir. Bu bitki bileşiklerinin çoğu meyvenin kabuk kısmında yoğunlaşır, kızılcık suyunda o kadar fazla değildir. Quercetin kızılcıkda en bol bulunan antioksidandır. Kızılcığın kabuk kısmında yoğunlaşan ursolik asit birçok geleneksel bitkisel ilacın bileşenidir ve güçlü anti-enflamatuar etkileri vardır.

Kızılcıkta bulunan  A-tipi proantosiyanidinler, idrar yolu enfeksiyonlarına karşı etkilidir. İdrar yolu enfeksiyonları- özellikle kadınlarda- en yaygın bakteriyel enfeksiyonlar arasındadır. Buna çoğunlukla, mesanenin ve idrar yolunun iç yüzeyine yapışan bağırsak bakterisi Escherichia coli (E. coli) neden olur. A tipi proantosiyanidinler, E.coli’nin mesanenin ve idrar yolunun astarına yapışmasını önleyerek idrar yolu enfeksiyonlarına mani olur⁹. Yapılan çalışmalar, kızılcık suyu içmenin veya kızılcık takviyeleri almanın hem çocuklarda hem de yetişkinlerde idrar yolu enfeksiyonları riskini azaltabileceğini göstermiştir.

Mide kanseri dünya çapında kansere bağlı ölümlerin yaygın bir nedenidir. Helicobacter pylori (H. pylori) bakterisi enfeksiyonu, mide kanseri, mide iltihabı ve ülserlerin önemli bir nedeni olarak kabul edilmektedir. Kızılcık, H. pylori’nin midenin astarına yapışmasını önleyerek mide kanseri riskini azaltabilecek A tipi proantosiyanidinler olarak bilinen benzersiz fito bileşikleri içerir. 189 yetişkin üzerinde yapılan bir çalışmada, günde 2 bardak kızılcık suyu içmenin H. pylori enfeksiyonlarını önemli ölçüde azaltabileceği görülmüştür. 295 çocukta yapılan bir başka çalışmada, 3 hafta boyunca günlük kızılcık suyu tüketiminin, enfekte olanların yaklaşık% 17’sinde H. pylori büyümesini bastırdığı bulundu¹⁰.

Kalp hastalığı dünya çapında önde gelen ölüm nedenidir. Kızılcıklar kalp sağlığı için yararlı olabilecek çeşitli antioksidanlar içerir. Bunlar antosiyaninler, proantosiyanidinler ve quercetindir. Yapılan çalışmalarında, kızılcık suyu veya ekstraktlarının çeşitli kalp hastalığı risk faktörleri için yararlı olduğu kanıtlanmıştır. Bunlar: HDL (iyi) kolesterol seviyesini arttırmak¹¹, diyabetli kişilerde LDL (kötü) kolesterol seviyelerinin düşürmek, kalp hastalığı olan kişilerde damar sertliğini azaltmak, kan basıncını düşürmek ve homosistein’in kandaki seviyesini düşürerek kan damarlarındaki iltihaplanma riskini azaltmaktır.

Maqui Berry

Maqui berry (Aristotelia chilensis), Güney Amerika’da yabani olarak yetişen egzotik, koyu mor renkli bir meyvedir. Binlerce yıldır yaprakları, sapları ve meyveleri tıbbi olarak kullanılmak üzere Şili’nin yerli Mapuche Kızılderilileri tarafından hasat edilmektedir. Günümüzde yüksek antioksidan içeriği sayesinde iltihaplanmayı önlemesi, kan şekeri seviyesini kontrol etmesi ve kalp sağlığı da dahil olmak üzere birçok potansiyel sağlık yararları nedeniyle “süper meyve” olarak bilinmektedir.

Maqui meyveleri, böğürtlen, yaban mersini, çilek ve ahudududan üç kat daha fazla antioksidan içerir. Özellikle, antosiyaninler adı verilen bir grup antioksidan bakımından zengindirler. Dört haftalık bir klinik çalışmada, günde üç kez 162 mg maqui berry özü alan kişilerde, kontrol grubuna kıyasla kandaki serbest radikal hasarlarının önemli ölçüde azaldığı görülmüştür¹².

Araştırmalar, maqui meyvelerinin kalp hastalığı, artrit, tip 2 diyabet ve bazı akciğer rahatsızlıkları dahil olmak üzere iltihap ile ilişkili durumlarla mücadele etme potansiyeline sahip olduğunu göstermektedir. Çalışmalarda, maqui meyvesindeki bileşiklerin güçlü anti-enflamatuar etkiler gösterdiği görülmüştür. Ayrıca maqui’nin kan damarlarındaki iltihaplanmayı azaltabileceği ve bu sayede kalp hastalıklarının önlenmesinde yardımcı olabileceği görülmüştür. Ek olarak, iki haftalık bir klinik çalışmada, günde iki kez 2 gram maqui berry özü alan sigara içenlerin akciğer iltihabı ölçümlerinde önemli azalmalar görülmüştür¹³.

Maqui berry özütü kandaki “kötü” LDL kolesterol düzeylerini düşürerek kalp hastalığı riskini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Prediyabetli 31 kişiyle yapılan üç aylık bir klinik çalışmada, 180 mg konsantre maqui berry takviyesi alımının, kandaki LDL düzeylerini ortalama% 12.5,  kan şekeri düzeylerini de % 5 azalttığı görülmüştür¹⁴. Özetle Maqui meyvesindeki güçlü antioksidanlar kandaki “kötü” LDL kolesterol seviyelerini düşürmeye ve kalp hastalığı riskini azaltmaya yardımcı olabilir. Büyük bir popülasyonla yapılan diğer bir çalışmada,  tip 2 diyabet riskinin önemli ölçüde azaldığı görülmüştür.

Her gün gözlerimiz güneş, floresan lambalar, bilgisayar monitörleri, telefonlar ve televizyonlar da dahil olmak üzere birçok ışık kaynağına maruz kalmaktadır. Aşırı ışığa maruz kalmak gözlerinize zarar verebilir. Maqui berry’de bulunan antioksidanlar ışığa bağlı hasara karşı koruma sağlayabilir. Bir çalışmada, maqui berry özütünün göz hücrelerinde ışığa bağlı hasarı önlediğini ve meyvenin göz sağlığı için yararlı olabileceği görüldü¹⁵.

Bağırsaklarımızda, bağırsak mikrobiyomu olarak bilinen trilyonlarca bakteri, virüs ve mantar bulunur. Bu endişe verici gelse de, çeşitli bağırsak mikrobiyomu bağışıklık sistemini, beyni, kalbi ve tabii ki bağırsağımızı olumlu yönde etkileyebilir. Bununla birlikte, kötü bakteriler faydalı olanlardan daha ağır bastığında sorunlar ortaya çıkabilir. Yapılan çalışmalar maqui’deki bileşiklerin bağırsak mikrobiyotalarını yeniden şekillendirmeye yardımcı olabileceğini ve iyi bakteri sayısını artırabileceğini göstermektedir. Bu yararlı bakteriler, bitki bileşiklerini büyüme ve çoğalmaları kullanırlar. Yani maqui berry bağırsaklarımızda iyi bakterilerin çoğalmasını teşvik ederek bağırsak sağlığına fayda sağlar¹⁶.

Yapılan hayvan deneyleri, maqui berry’de bulunan antioksidanların, kanser hücresi replikasyonunu azaltma, tümör büyümesini baskılama ve kanser hücresi ölümünü gerçekleştirme potansiyelini göstermiştir¹⁷.

Güneşten gelen ultraviyole ışınlarına aşırı maruz kalmak cildimizin erken yaşlanmasına neden olabilir. Yapılan çalışmalar, maqui berry özütünün, ultraviyole ışınlarının neden olduğu hücresel hasarları baskıladığını göstermiştir. Bu da ciltteki yaşlılık etkilerinin azalması demektedir¹⁸.

Göz kuruluğu olan 13 kişide yapılan 30 günlük küçük bir çalışma, her gün 30-60 mg konsantre maqui berry özütünün gözyaşı üretimini ortalama % 50 artırdığını göstermiştir¹⁹.

Sonuç

İlahi Kudretle, bitkilerin güneşin zararlı etkilerinden korunması için pigmentleri artırılarak kendilerini koruması sağlanmaktadır. Bu nedenle bir sebze ve meyvenin rengi ne kadar koyu ise o kadar fazla antioksidan özellik gösteriyor demektir. Çünkü bitkilerin asıl antioksidan özellikleri pigment kısmında bulunmaktadır. Dolayısıyla yüksek antioksidan ihtiva eden koyu renkli yaban mersini, acai üzümü, kızılcık ve maqui berry gibi meyvelerin veya bunların özütlerinin tüketilmesi bağışıklık sistemimizi güçlendirir, çeşitli hastalıklara ve yaşlanma etkilerine karşı vücudumuza güç katar. Nebevi tıpta büyük önem verilen koruyucu hekimlik açısından, tabiat eczanesindeki doğal şifa kaynaklarını tüketmek, sağlıklı bir hayat yaşayarak, neslin korunmasına yardımcı olacaktır.

—

Antosiyaninler:  Antioksidan olarak DNA’yı parçalayan ve hücre ölümüne neden olan serbest radikallerden bitkiyi korur ve savunma mekanizması oluşturur.

Epidemiyoloji: Toplumdaki  hastalık , kaza ve sağlıkla ilgili durumların dağılımını, görülme sıklıklarını ve bunları etkileyen belirteçleri inceleyen bir tıp bilimi dalıdır. Sağlığı geliştirmek ve hastalıkları azaltmak için sağlık bilgilerini toplamak, yorumlamak ve kullanmak bu bilim dalının amaçlarındandır.

ORAC: Vücudumuzda bulunan serbest radikaller olarak adlandırılan ve başta kanser olmak üzere birçok hastalığa yol açan maddelerin, besinler tarafından emilebilme değerini belirten bir ölçektir.

Polifenoller: Genelde bitkilerde bulunur ve bitkilerin renklenmelerinden sorumludurlar.  Antioksidan  özelliklerinden dolayı insan sağlığına faydaları vardır. Oksidatif stresi   azaltmalarından dolayı  kardiyovasküler hastalık  ve  kanser  risklerini azalttığına dair bulgular vardır⁴. Bu bileşiklerin  Alzheimer’ın  başlangıcını geciktirdiği gösterilmiştir.

Kaynaklar

1. Dr. Sinem Akbulak, Nebevi Tıbba Neden İhtiyacımız Var? Çağlayan Dergisi, Nisan 2020, s. 5-9.
2. Cemal Kasnak, Recep Palamutoğlu, Doğal Antioksidanların Sınıflandırılması ve İnsan Sağlığına Etkileri, Türk Tarım-Gıda Bilim ve Teknoloji Dergisi, 3(5): 226-234, 2015.
3. Karydas, C.; Iatrou, M.; Kouretas, D.; Patouna, A.; Iatrou, G.; Lazos, N.; Gewehr, S.; Tseni, X.; Tekos, F.; Zartaloudis, Z.; Mainos, E.; Mourelatos, S. Prediction of Antioxidant Activity of Cherry Fruits from UAS Multispectral Imagery Using Machine Learning. Antioxidants 2020, 9, 156.
4. Arts, I.C. and P.C. Hollman, Polyphenols and disease risk in epidemiologic studies. Am J Clin Nutr, 2005. 81(1 Suppl): p. 317S-325S.
5. Holloway, Patricia S.; Roxie Dinstel; and Roseann Leiner. Antioxidants in Alaska Wild Berries. Georgeson Botanical Notes No. 35. Georgeson Botanical Garden, University of Alaska, Fairbanks. 2006.
6. Wilhelmina Kalt, Jeffrey B. Blumberg, Jane E. McDonald, Melinda R. Vinqvist-Tymchuk, Sherry A. E. Fillmore, Brigitte A. Graf, Jennifer M. O’Leary, and Paul E. Milbury. Identification of Anthocyanins in the Liver, Eye, and Brain of Blueberry-Fed Pigs. J. Agric. Food Chem. 2008, 56, 705–712
7.  Melina Oliveira de Souza ,  Maísa Silva ,  Marcelo Eustáquio Silva ,  Riva de Paula Oliveira ,  Maria Lucia Pedrosa . Diet Supplementation With Acai (Euterpe Oleracea Mart.) Pulp Improves Biomarkers of Oxidative Stress and the Serum Lipid Profile in Rats. Nutrition . Jul-Aug 2010;26(7-8):804-810
8. What are the health benefits of acai berries?  https://www.medicalnewstoday.com/articles/305576 
9.  Amy B Howell ,  Jess D Reed ,  Christian G Krueger ,  Ranee Winterbottom ,  David G Cunningham ,  Marge Leahy . A-type Cranberry Proanthocyanidins and Uropathogenic Bacterial Anti-Adhesion Activity. Phytochemistry. 2005 Sep; 66(18):2281-91.
10.  Martin Gotteland ,  Monica Andrews ,  Marcela Toledo ,  Loreto Muñoz ,  Paola Caceres ,  Alyerina Anziani ,  Emma Wittig ,  Hernan Speisky ,  Gabriela Salazar . Modulation of Helicobacter Pylori Colonization With Cranberry Juice and Lactobacillus Johnsonii La1 in Children. Nutrition. 2008 May;24(5):421-6
11.  Guillaume Ruel ,  Sonia Pomerleau ,  Patrick Couture ,  Simone Lemieux ,  Benoît Lamarche ,  Charles Couillard . Favourable Impact of Low-Calorie Cranberry Juice Consumption on Plasma HDL-cholesterol Concentrations in Men. Br J Nutr. 2006 Aug;96(2):357-64.
12.  Sergio Davinelli ,  Juan Carlos Bertoglio  ,  Armando Zarrelli  ,  Riccardo Pina  ,  Giovanni Scapagnini . A Randomized Clinical Trial Evaluating the Efficacy of an Anthocyanin-Maqui Berry Extract (Delphinol) on Oxidative Stress Biomarkers. J Am Coll Nutr. 2015;34 Suppl 1:28-33.
13.  Daniela Vergara ,  Daniela Ávila  ,  Elizabeth Escobar  ,  Catalina Carrasco-Pozo  ,  Andrés Sánchez  ,  Martin Gotteland  . The Intake of Maqui (Aristotelia Chilensis) Berry Extract Normalizes H2O2 and IL-6 Concentrations in Exhaled Breath Condensate From Healthy Smokers – An Explorative Study. Nutr J. 2015 Mar 19;14:27.
14.  Jorge Alvarado ,  Frank Schoenlau ,  Andrés Leschot ,  Ana M Salgad ,  Pilar Vigil Portales . Delphinol Standardized Maqui Berry Extract Significantly Lowers Blood Glucose and Improves Blood Lipid Profile in Prediabetic Individuals in Three-Month Clinical Trial. Panminerva Med. 2016 Sep;58(3 Suppl 1):1-6.
15.  Junji Tanaka ,  Takashi Kadekaru ,  Kenjirou Ogawa ,  Shoketsu Hitoe ,  Hiroshi Shimoda ,  Hideaki Hara . Maqui Berry (Aristotelia Chilensis) and the Constituent Delphinidin Glycoside Inhibit Photoreceptor Cell Death Induced by Visible Light. Food Chem. 2013 Aug 15;139(1-4):129-37.
16.  John Overall ,  Sierra A Bonney ,  Mickey Wilson ,  Arnold Beermann , Mary H Grace, Debora Esposito,  Mary Ann Lila ,  Slavko Komarnytsky . Metabolic Effects of Berries with Structurally Diverse Anthocyanins. Int J Mol Sci. 2017 Feb 15;18(2):422.
17.  Li-Shu Wang ,  Gary D Stoner . Anthocyanins and Their Role in Cancer Prevention. Cancer Lett. 2008 Oct 8;269(2):281-90
18.  Valeria Romanucci ,  Daniele D’Alonzo ,  Annalisa Guaragna ,  Cinzia Di Marino ,  Sergio Davinelli ,  Giovanni Scapagnini ,  Giovanni Di Fabio ,  Armando Zarrelli . Bioactive Compounds of Aristotelia Chilensis Stuntz and Their Pharmacological Effects. Curr Pharm Biotechnol. 2016; 17(6):513-23
19.  S Hitoe  ,  J Tanaka ,  H Shimoda . MaquiBright™ Standardized Maqui Berry Extract Significantly Increases Tear Fluid Production and Ameliorates Dry Eye-Related Symptoms in a Clinical Pilot Trial. Panminerva Med. 2014 Sep;56(3 Suppl 1):1-6.