Bir şifa kaynağı olarak Bal

Bal, arılar tarafından çiçeklerden ve meyve tomurcuklarından toplanan nektarın  bal midesi denilen organlarında invertaz enzimi ile kimyasal değişime uğramasıyla oluşan ve kovandaki petek hücrelerine yerleştirilen çok faydalı bir besindir.

Nektar bala çevrilirken sakkaroz inversiyona uğratılarak fruktoz ve glikoz şeklinde basit şekerlere dönüştürür ve fermantasyonun meydana gelmesini önleyecek şekilde suyu uçurulur. Kovandaki hücrelere yerleştirilen ve üzeri mumdan bir kapakla örtülen bal arılarca sağlanan özel havalandırma sistemi sayesinde bildiğimiz tat ve kıvama gelir. 

Arıların ziyaret ettikleri çiçeklere göre farklı bal türleri vardır. Köknar balı, monofloral bal, çiçek balı, dağ balı, akasya balı, çam balı, kestane balı, okaliptüs balı gibi bal çeşitleri vardır.

Balın rengi, şeker miktarı ve tadındaki farklılık tamamen toplanan nektarlardan kaynaklanmaktadır. Balın kokusunu, çiçeklerdeki aromalı uçucu yağlar verir ki bu aynı zamanda çiçeklerin kokularını sağlayan yağdır.

Bal üretiminde yarım kilo ham nektarı toplamak için 900 bin arının bir gün boyunca çalışması gerekir. Toplanan bu nektarın ancak bir kısmı bala çevrilebilir. Elde edilen balın miktarı getirilen nektarın şeker konsantresine bağlıdır. Bal; nem, güneş ışığı, kaynatma gibi sıra dışı bir etkiye maruz kalmadıkça bozulmaz ve zaman faktöründen etkilenmez.

Balda B1, B2, B3, B5, B6, C, ve az miktarda B7 gibi vitaminler;potasyum, klor, kükürt, kalsiyum, sodyum, fosfor, magnezyum, silisyum, demir, mangan ve  bakır gibi mineraller ile proteinlerin yapı taşları olan amino asitler bulunmaktadır.

Balı bildiğimiz şekerden ayıran çok önemli bir fark vardır. Şeker ancak sindirim sisteminde değişime uğradıktan sonra kana karışırken, bal sindirime gerek olmadan çok süratli bir şekilde kana karışır. Ilık su ile karıştırılan balın birkaç dakika içinde vücuda enerji verdiği tespit edilmiştir.

Deli bal Karadeniz bölgesinin orman gülü bitkisinin yaygın olduğu bölgelerinde arı yetiştiricilerinin ürettiği zehirli bir bal çeşididir ve az miktarlarda tüketimi bile sağlık sorunlarına yol açabilir. Bal bir yaşın altındaki bebeklere verilmemelidir.

Arı balı en az 3000 seneden beri birçok rahatsızlığın tedavisinde kullanılmıştır. Bal eski Yunan, Mısır, Hint ve Çin tıbbında da kullanılmıştır. Kur’an’daki Nahl (arı) suresinin 69. Ayetinde bal şifa olarak nitelendirilmiştir. Muhammed suresi 15. Ayetinde cennette süzme baldan ırmaklar bulunacağı ifade edilmektedir. Denebilir ki bal, cennete layık bir besindir.

Bal, birçok polifenol yani doğal antioksidan olarak görev yapan madde barındırdığı için uzun dönem tüketimi sonucu kanseri önlediği, zararlı oksijen radikallerini zararsız hale getirdiği ileri sürülmektedir.

Manuka balı, bal arıları tarafından Manuka bitkisi nektarından yapılan ve geleneksel olarak doğal şifa ilacı olarak görülen, Yeni Zelanda ve güney doğu Avustralya‘nın dağlık arazilerine özgü bir bal çeşididir. Bu bal antibiyotik özellikler göstermektedir. Yeni Zelanda’daki Maori halkı Manuka balını ve Manuka bitkisinin yapraklarını ve çiçeğini dezenfeksiyon, yara bakımı, soğuk algınlığı ve enfeksiyonlara karşı kullanmışlardır.

Bir araştırmaya göre bal, kan basıncını düşürmeye, kandaki yağ seviyelerini iyileştirmeye, kalp atışını düzenlemeye ve sağlıklı hücrelerin ölümünü önlemeye yardımcı olabilir (1).

40 yaşın üzerindeki 4.500’den fazla kişiyi içeren bir çalışmada, bal tüketimi, kadınlar arasında daha düşük yüksek tansiyon riskiyle ilişkilendirdi (2). Ayrıca, fareler üzerinde yapılan bir araştırma, balın kalbi oksidatif stresten korumaya yardımcı olduğunu gösterdi (3).

Bunlara ek olarak bal, arıların özsu üreten ağaçlardan ve benzer bitkilerden ürettiği bir reçine türü olan propolis içerir. Propolis, kolesterol ve trigliserit düzeylerini iyileştirebilir (4).

Bal tedavisi, eski Mısır’dan beri yaraları ve yanıkları iyileştirmek için kullanılmıştır. Uygulama bugün hala yaygındır. Bal ve yara bakımıyla ilgili 26 çalışma göstermiştir ki, balı kısmi yanıkları ve ameliyattan sonra enfekte olan yaraları iyileştirmede etkilidir (5).

Bal ayrıca, amputasyona yol açabilen ciddi komplikasyonlar olan diyabetle ilişkili ayak ülserleri için de etkili bir tedavidir. Diyabetle ilişkili ayak ülseri olan insanları içeren bir çalışmada, yara tedavisi olarak bal ile %43.3 başarı elde edildi. Başka bir çalışmada, topikal bal, katılımcıların diyabetle ilişkili ülserlerini %97 oranında iyileştirdi (6).

Araştırmacılar, balın iyileştirici güçlerinin antibakteriyel ve antienflamatuar etkilerinden ileri geldiğini tespit etmişlerdir (7). Bal ayrıca sedef hastalığı ve uçuk lezyonları dahil diğer cilt rahatsızlıklarının tedavisine yardımcı olabilir (8,9). Manuka balı özellikle yanıkların tedavisinde etkili olarak kabul edilir. Ancak ciddi bir yanığınız varsa hemen tıbbi yardım almalısınız (10).

Öksürük, üst solunum yolu enfeksiyonu olan çocuklar için yaygın bir sorundur. Bu enfeksiyonlar hem çocuklar hem de ebeveynler için uyku ve yaşam kalitesini etkileyebilir.

Yaygın öksürük ilaçları her zaman etkili değildir ve yan etkileri de olabilir. Balın öksürük için etkili bir tedavi seçeneği olduğunu gösteren araştırmalar bulunmaktadır (11). Çocuklarda bal ve öksürük üzerine yapılan çeşitli çalışmalarda, balın öksürük semptomları için difenhidraminden daha etkili olduğu bulunmuştur. Ayrıca öksürük süresini azaltmaya da yardımcı olmaktadır (12). Başka bir inceleme, öksürüğü olan çocukların yanı sıra ebeveynleri arasında da uyku kalitesini artırabileceğini kaydetti. Ayrıca, bazı öksürük ilaçlarının aksine balın herhangi bir yan etkisi yoktur (13).

2019’da Dünya’daki toplam bal üretimi 1,9 milyon tondu  ve Çin dünya toplam üretiminin %24’ü ile liderdi. Diğer büyük üreticiler Türkiye, Kanada, Arjantin ve İran’dır. Türkiye’de yıllık bal üretimi yaklaşık 120 bin tondur.Ordu, Muğla ve Adana üretimde ilk 3 sırada yer almaktadır. 

Kaynaklar: 

1. Cardioprotective Effects of Honey and Its Constituent: An Evidence-Based Review of Laboratory Studies and Clinical Trials, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32455701/
2. Associations between honey consumption and prehypertension in adults aged 40 years and older, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31760826/
3. Cardioprotective Effects of Tualang Honey: Amelioration of Cholesterol and Cardiac Enzymes Levels, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26064893/
4. Evidence on the Health Benefits of Supplemental Propolis,https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6893770/
5. Honey as a topical treatment for wounds, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25742878/
6. Manuka honey-impregnated dressings in the treatment of neuropathic diabetic foot ulcers, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22985336/
7. Honey: A Potential Therapeutic Agent for Managing Diabetic Wounds, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4216698/
8. A randomised controlled trial of topical Kanuka honey for the treatment of psoriasis, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4012670/

9. Antiviral Activities of Honey, Royal Jelly, and Acyclovir Against HSV-1, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25860226/
10. Health Benefits of Manuka Honey as an Essential Constituent for Tissue Regeneration, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28901255/
11. Honey for treatment of cough in children,https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4264806/
12. Honey for acute cough in children, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29633783/
13. Is honey an effective treatment for acute cough in children? https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27280298/