İthal Kömür Santralleri Türkiye’nin Belini Büküyor
Güneş Santralleriyle Elektrik Üretmek, İthal Kömür Santralleriyle Üretmekten Daha Ucuz Hale Geldi.
Türkiye daha az maliyetli temiz enerji alternatiflerine yönelerek, milyarlarca dolarlık kömür ithalatını ve maruz kalacağı karbon vergilerini büyük ölçüde düşürebilir.
Dünya genelinde artan kömür fiyatları nedeniyle, Türkiye’de yeni bir rüzgâr veya güneş enerjisi santrali kurarak elektrik üretmek, en verimli ithal kömür santrali ile bile elektrik üretmekten daha ekonomik hale geldi. Türkiye’de beş yıl öncesine kıyasla, yeni rüzgâr enerjisi santrali kurulumu maliyeti %32, yeni güneş enerjisi santrali kurulumu maliyeti ise %50 azaldı.
Rüzgâr ve güneş ucuzlarken, uluslararası taş kömürü fiyatları hızla yükseliyor. Fiyatlar dört aydan kısa bir süre içinde iki kat, bir yıl öncesine göre 3 kattan fazla artarak son on yılın en yüksek seviyesine çıktı. Bu durum doğal olarak, Türkiye’ye çoğunlukla Kolombiya’dan ithal edilen kömürün fiyatına da yansıdı.
Türkiye her yıl kömür ithalatına milyarlarca dolar harcıyor
Türkiye’de ithal kömürle çalışan termik santrallerin kurulu gücü 9 GW ile ülkedeki toplam kömür enerjisi kapasitesinin %45’ini oluşturuyor. Ancak Türkiye’nin ithal kömüre bağımlılığı nispeten yeni. 2010 yılında elektrik enerjisinin sadece %7’si ithal kömürden üretilirken; o dönemden bugüne elektrik talebindeki %50 artışın büyük kısmı, 2020’de elektrik üretimindeki payı %21’ye yükselen ithal kömür ile karşılandı. Ancak ithal kömüre bel bağlamanın bir bedeli de oldu. 2018’de kömür ithalatı yıllık 4,7 milyar dolara çıktı ve bunun yaklaşık 2,85 milyar dolarlık kısmı elektrik üretimi için ithal edilen kömüre harcandı. Bu durum 2014-2018 arasında yedi kattan fazla bir artış anlamına geliyor. Oysa 2014’te elektrik üretimi için ithal edilen kömürün maliyeti sadece 400 milyon dolardı. Yani sadece 4 yıl içinde elektrik için ithal kömüre harcanan döviz miktarı 12 kat arttı. Türkiye’de, 2021’in ilk yarısında kömür santrallerine 9,5 milyon ton taş kömürü teslim edildi. Kömür ithalatı 2021 yılında yaklaşık 5 milyar ABD dolarına ulaşarak yeni bir rekor kıracak. Bunun 3 milyar dolarlık kısmı elektrik üretimi için harcanmış olacak.
İthal kömürlü termik santraller üretime ara vermeye başladı
İthal kömür fiyatlarının bir yıl öncenin aynı dönemine göre üç kat düzeyinde artış göstermesi bu santrallerinin üretim maliyetlerinin Piyasa Takas Fiyatı’nın yüzde 30 oranında altında gerçekleşmesine neden olmaya başladı. Üretim maliyetlerini satış fiyatlarına yansıtamayan yatırımcılar santrallerindeki üretimi kısmi olarak düşürmeye başladılar. Eren Enerji bir ay içinde 5 ünitesinden 3’ünde üretimini durdurdu, İzdemir Enerji de çözüm bulunamaması halinde kömür stoklarını tükettikten sonra üretimini durduracak. Kömürlü termik santral yatırımcısı Alarko Holding CEO’su Ayhan Yavrucu da doğal gaz santrallerinin BOTAŞ tarafından sübvanse edildiğini savunurken, haksız rekabet yaratan bu durumun ortadan kalkmaması halinde enerjide arz güvenliğinin gündeme geleceği uyarısında bulundu.
Yeni yapılacak bir rüzgâr ve güneş santrali ile elektrik üretmek, mevcut ithal kömür santralleri ile üretmekten artık daha ucuz
Türkiye’de rüzgârdan elde edilen elektriğin maliyeti 40,8 USD/MWh, güneşten elde edilen elektriğin maliyeti 51,9 USD/MWh, ithal kömür ile elektrik üretiminin maliyeti ise 73 USD/MWh olarak hesaplanmaktadır. Bu nedenle, karbon fiyatlandırması olmadan bile, yeni rüzgâr ve güneş enerjisinin MWh başına üretim maliyetlerinin, mevcut ithal kömür santrallerinin kısa vadeli marjinal maliyetlerinden önemli ölçüde daha düşük olduğu ortaya çıkıyor. Türkiye’de rüzgâr ve güneşin elektrik üretimindeki payı %13’e ulaşmış bulunuyor.
Güneş enerjisinin önümüzdeki birkaç yıl içinde daha da ucuzlayacağı bekleniyor.
Türkiye’de bu yılın Nisan-Mayıs ayları arasında yapılan toplam 1 GW’lık son güneş enerjisi ihalelerinde (YEKA GES-3) fiyatlar, kurulu gücü 10-20 MW arasında değişen güneş santralleri için MWh başına 21,5-37,9 dolar arasında gerçekleşti. Projelerin 2024 yılına kadar tamamlanması bekleniyor. Bu projelerin MWh başına 25 dolarlık ağırlıklı ortalama maliyeti, 2024 yılı için ithal kömürden elektrik üretimine ilişkin marjinal maliyetlerin bile sadece %60’ına karşılık geliyor 2024 kömür fiyatlarıyla hesaplanan en verimli ithal kömür santralinin MWh başına 35.7 dolarlık marjinal maliyeti bile, en son güneş ihalesinde ortaya çıkan MWh başına 25 dolarlık ağırlıklı ortalama fiyatının çok üzerinde kalıyor.
Büyük ölçekli güneş santrali kurulumunun önündeki engeller
Mayıs 2021 itibarıyla Türkiye’deki toplam güneş enerjisi kurulu gücünün %91’i lisanssız küçük projelerden oluşmaktadır. Büyük ölçekli güneş enerjisi santrali yatırımlarının önündeki engeller arasında,
- TEİAŞ’ın güneş enerjisi için yeni trafo kapasitesi sağlamaması,
- Her bir güneş santrali için getirilen en fazla 50 MW’lik kurulu güç sınırı ve
- Büyük tüketicilerin yeni güneş enerjisi kurulumları için uzun vadeli enerji satın alma anlaşması (YETA)imzalayamaması yer almaktadır.
Türkiye’nin güneş enerjisi potansiyelini gerçekleştirebilmesi için büyük ölçekli güneş santrallerinin önündeki bu engellerin kaldırılması gerekmektedir.
İthal fosil kaynaklardan yerli alternatif kaynaklara yönelmenin faydaları
Türkiye’nin, elektrik üretiminde ithal fosil kaynaklardan yerli alternatiflere geçmesinin çok yönlü faydaları olacaktır. Böyle bir dönüşüm, sadece ithalat dövizini azaltmakla kalmaz, aynı zamanda elektrik üretiminin karbon yoğunluğunu da azaltır. AB’nin Türkiye’den ithal ettiği mallardan kaynaklanan, dolaylı emisyonları da kapsayan bir sınırda karbon vergisinin uygulaması, 2030 yılına kadar Türkiye’nin GSYİH’sının %2,7 ila 3,6’sı kadar ekonomik kayba neden olacağı hesaplanmaktadır. İthal kömürden rüzgâr ve güneşe geçiş, ekonomik açıdan daha elverişli olmasının ve büyük miktarda paranın Türkiye’de kalmasını sağlayacak olmasının yanı sıra, hava kirliliğini de azaltacaktır. Türkiye’de ithal kömürle çalışan bazı santraller, çok eski olmamalarına rağmen Avrupa’daki tüm kömür santralleri arasında hava kirliliği açısından üst sıralarda yer almaktadır.
Kaynaklar
https://ember-climate.org/commentary/2021/09/28/turkiyedeki-yeni-ruzgar-gunesi-mevcut-ithal-komur-tesislerinden-ucuz/https://yesilekonomi.com/ithal-komurlu-termik-santraller-uretime-ara-vermeye-basladi/